Motto: Poufna rozmowa bez słów; przejmująca z dreszczem aktywność przy stanie pełnej bezwładności, triumf i klęska, nadzieja i zwątpienie, życie i śmierć – i to wszystko na 64 polach; połączenie poezji z nauką; starożytny Wschód i nowoczesna Europa – oto czym są szachy. (John Holland Rose – wybitny historyk angielski, pasjonat szachów.  

Wstęp

Prezentowane opracowanie jest przyczynkiem do dziejów szachów na Ziemi  Kościańskiej (Wielkopolska). Kiedy podejmowałem tę pracę, odradzano mi, próbując  tłumaczyć, że  całościowe ujęcie zagadnienia nie jest możliwe wobec rozproszenia lub braku wielu ważnych dokumentów.  I to prawda, która nie oznacza jednak, że należy zaniechać poszukiwań. Wbrew obiegowym poglądom bowiem w tej dziedzinie istnieje nieprzebrane bogactwo materiałów, które dają możliwość::

* przypomnienia życiorysów szachistów i działaczy z naszego regionu,

 * odtworzenia,   opisu i analizy ciekawych partii,

 * upowszechnienia licznych informacji, w tym ciekawostek i anegdot.

Od lat gromadzę szachowe materiały archiwalne, aby zachować je dla przyszłych pokoleń – dla tych, którzy pokochali  i na pewno jeszcze pokochają królewską grę. Poszukiwanie, rejestrowanie i opracowywanie materiałów z historii szachów w małych miejscowościach to w istocie swej benedyktyńska praca. Ma w sobie coś z tej królewskiej gry - wymaga analitycznego spojrzenia, wiedzy, czasu i cierpliwości. Często korzystam z zachowanej dokumentacji  innych ośrodków szachowych, m. In. Poznania ,Leszna, Gniezna, Wrześni czy  Wschowy. Przejrzałem kroniki, artykuły prasowe, dokumenty  i materiały z prywatnych zbiorów działaczy  szachowych. Nie da się ukryć, że  często próby ustalenia faktów - nie tak przecież odległych -  kończyły się niepowodzeniem. Zdobyte informacje budziły wątpliwości -  były niekompletne, nieczytelne, pozbawione  istotnych szczegółów.  Stan archiwaliów, dotyczących działalności sportowej w Kościanie trafnie ocenili Jerzy Zielonka i Józef Kubicki w monografii  pt. Sport w Kościanie (1894-1998), Kościan 1998,  cytuję:

 „ Dokumentacja kultury fizycznej w Kościanie w latach 1956-1989 jest rozproszona i zdziesiątkowana. Brzmi to paradoksalnie, ale kompletniejsze są archiwalia dotyczące lat przedwojennych. Poginęły zdjęcia, ponoć spalono akta klubów, inne materiały znajdują się w rękach prywatnych. Z wykazów osobowych zachował się jedynie gruby poszyt  z lat  1978-1981, zawierający nazwiska członków kolejnych władz MKKS „Obra” oraz wykazy  członków  poszczególnych sekcji”.

Starałem się w miarę możliwości wypełnić dotkliwe luki w wiedzy na temat szachów na Ziemi Kościańskiej.  Na ile mi się to udało  Czytelnik oceni sam. Znajdzie on tu  – jak sądzę - wiele ciekawych informacji o  rozgrywanych partiach i sylwetki szachistek  i szachistów;  pasjonatów, którzy realizując  własne zainteresowania, odnosili znaczące sukcesy i sławili Ziemię Kościańską.

Wieloletnie starania  pozwoliły mi opracować i wydać  książki  w latach: 2009, 2011, 2017. Ale objętościowe ramy poszczególnych wydań uniemożliwiały zamieszczenie w nich wielu istotnych  szczegółów, co niniejszym uzupełniam.

Niniejsze opracowanie jest kontynuacją ocalania od  zapomnienia, co się uda, likwidowania  „białych plam. Znaczna część opracowania to uszczegółowienie opisanych faktów w  wydanych książkach  -  od początków do około 2010 roku.

Władysław Piaskowski

Prace związane z  przygotowaniem  i umieszczeniem wersji elektronicznej na stronie Klubu  Szachowego  UKS Tęcza  w Kościanie wykonał szachista i działacz szachowy, sędzia   Witold  Hadyniak.

I. Kościańskie tradycje szachowe

Początki sportu szachowego Kościanie  datowane są utworzeniem sekcji
szachowej. Zebranie założycielskie sekcji  odbyło się 17-12-1926 r.

W/w komunikaty były publikowane w Wiadomościach Kościańskich nr 5-8 w 2017 r.

Warunki, w jakich powstał pierwszy klub polski w Kościanie nie, wyczerpująco przedstawił Bogusław Polak w książce p.t. „Sport
kościański w latach 1912 – 1974” [Kościan 1974]. Autor uwzględnił wszystkie dyscypliny w klubach sportowych i w organizacjach
paramilitarnych „Sokół” i „Przysposobienie Wojskowe”.(14) Udzielił także odpowiedzi na pytanie: jaki wpływ na rozwój sportu
wielkopolskiego, a kościańskiego w szczególności, wywierała w poszczególnych okresach, sytuacja gospodarczo-polityczna?
W 1922 roku „Fervor” poza piłką nożną prowadził sekcje: lekkoatletyczną, ciężkiej atletyki (boks, zapasy), szachową i tenisa
stołowego.(17)
W latach 1924-1925 w Towarzystwie Sportowym „Fervor” nastąpił kryzys, wynikający głównie z braku jednomyślności
w obrębie zarządu w odniesieniu do koncepcji funkcjonowania klubu  oraz z trudności finansowych. Rozpoczął się rozpad poszczególnych

sekcji i odpływ zawodników do innych klubów. Jakby dla równowagi pomyślnie rozwijało się, powstałe 8 maja 1922 roku, Towarzystwo
Sportowe ”Sarmacja”. W klubie tym w sezonie letnim dominowały: piłka nożna, lekkoatletyka, koszykówka, siatkówka, strzelectwo
i pływanie; w sezonie zimowym działalność rozwijały sekcje gier towarzyskich (szachy i warcaby), rozgrywano mistrzostwa w ramach
sekcji.(14)
„Sarmacja” oficjalnie zakończyła swą działalność w roku 1930 (2) . Nie ulega jednak wątpliwości, że jej zasługi dla spopularyzowania
szachów w tamtym okresie są bardzo duże. Kościańscy szachiści, podobnie jak to miało miejsce w Poznaniu, toczyli pojedynki
w kawiarniach, hotelach i mieszkaniach prywatnych. Kluby „Fervor” i „Sarmacja” organizowały dla swoich członków spotkania,
pogadanki, „wieczory towarzyskie”, a także zawody sportowe. Członkowie Zarządów klubów spotykali się najczęściej w Hotelu
Warszawskim (przy dzisiejszej ulicy Marszałka Józefa Piłsudskiego) oraz w mieszkaniach prywatnych prezesów. Potwierdzenia znajdują
się w informacjach podawanych w codziennej prasie, wydawanej w Kościanie.
W „Gazecie Polskiej”
Wychodzący w Kościanie dziennik o nazwie „Gazeta Polska” podawał m.in.(38): - 7 listopada 1924 – Nadzwyczajne Walne Zebranie w K.S. „Fervor”.
Na porządku obrad m.in. sprawozdanie ustępującego zarządu, wybór zarządu,
- 30 grudnia 1924 – miesięczne zebranie zarządu K.S. „Sarmacja”, - 22 grudnia 1925 – Klub Sportowy „Fervor”. O wpół 8-mej wieczór
towarzyski z grą w szachy, sympatycy mile widziani, - 28 grudnia 1925 – Klub Sportowy „Sarmacja” - w każdy wtorek od
godz. wpół. ósmej  wieczorem w Hotelu Warszawskim - gra w szachy, warcaby i różne,
- 4 stycznia 1926 – K.S. „Sarmacja” – w każdy wtorek od godz. wpół 8 wieczorem gra w szachy. Jutro we wtorek rozgrywki w warcaby
o mistrzostwo klubu dla pań i rozstrzygniecie sprawy rozgrywek o mistrzostwo w bilard,
- 7 stycznia o godz. 8,15 wieczorem zebranie zarządu u druha prezesa, - 11 i 18 stycznia 1926 – K.S. „Sarmacja” wieczorki towarzyskie
(z grą w szachy) w Hotelu Warszawskim, a 17 i 25 listopada 1926 w Hotelu Viktoria (obecnie Aleje Tadeusza Kościuszki),

- 18 stycznia 1926 – informacje o: rozgrywkach o mistrzostwo klubu na 1926, o Walnym zebraniu Klubu „Sarmacja” 23 bm., Klubu
„Fervor” 20 bm. w Hotelu Warszawskim, - 5 listopada 1926 – K.S. „Sarmacja” Oddział Szachistów.

Członkowie, którzy pragną wziąć udział w rozgrywkach o mistrzostwo klubu niech zgłoszą się na listę u dh. wiceprezesa, do 10 bm.,
- 30 listopada 1926 – K.S. „Sarmacja”- zebranie zarządu u dh prezesa przy Poznańskim Przedmieściu 34 na 1 p.,
- 7 listopada 1926 – K.S. „Sarmacja”, w środę zebranie plenarne w salce Hotelu Warszawskiego. Potem zebranie szachistów,
- 13 i 15 listopada 1926 – K.S. „Sarmacja” Oddział Szachistów – zebranie konstytucyjne odrębnej sekcji szachowej, z powodu braku
jakiegokolwiek zrzeszenia miłośników gry szachowej na naszym terenie, w piątek 17 bm.,
- 28 grudnia 1926 – Sekcja Szachistów przy K.S. ”Sarmacja”. Dziś o godz. 8 rozpoczyna się turniej wewnętrzny o mistrzostwo sekcji
w „Eldorado”,

- 7 stycznia 1927 – Sekcja Szachistów przy K.S. „Sarmacja”. Dziś ostatnie rozgrywki o mistrzostwo sekcji. Kto dziś się nie stawi,
partie przez niego nierozegrane zaliczane będą przeciwnikom za wygrane. Więc o liczne i punktualne przybycie prosi Zarząd,
- 14, 28 stycznia, 8 i 11 lutego 1927 – Sekcja Szachistów przy K.S. „Sarmacja”- rozgrywki towarzyskie w kawiarni „Eldorado” (przy
Alejach T. Kościuszki nr 6). Przybycie wszystkich bardzo pożądane. Zarząd,
- 28 stycznia 1927 – II turniej szachowy o mistrzostwo miasta Kościana pod protektorem p. burmistrza Koszewskiego odbędzie
się w początkach lutego bm.,

(23.1) - 11 lutego 1927 – II turniej szachowy o mistrzostwo miasta
Kościana rozpocznie się w niedzielę 13 bm., o godz. 5 po południu w lokalu kawiarni „Eldorado” przy Alejach Kościuszki. Biorący
udział w turnieju winni punktualnie stawić się i uiścić opłatę 4 zł.
Kto się jeszcze nie zapisał do turnieju, a pragnie w nim brać udział, może to uczynić w niedzielę, bezpośrednio przed rozpoczęciem
rozgrywek. Miłośnicy gry szachowej będą mieli doskonałą sposobność rozwinięcia swych talentów na tym polu.
- 12 lutego 1927 – turniej szachowy o mistrzostwo miasta Kościana pod protektorem p. burmistrza Koszewskiego rozpoczyna się w
nie-dzielę 13 bm. O godz. 5-tej po południu w kawiarni „Eldorado”. Pragnący wziąć udział w turnieju mogą się jeszcze
bezpośrednio przed jego rozpoczęciem zgłosić. Przy tej sposobności zaznacza-my, że szachy nie tylko są bardzo godziwą
rozgrywką w wolnych chwilach, lecz także kształcą znakomicie umysł, rozwijają w wysokim stopniu zdolność szybkiego myślenia
i orientacji.
- 14 lutego 1927 – II turniej szachowy o mistrzostwo miasta Kościana rozpoczął się wczoraj w lokalach kawiarni „Eldorado”.
Dotychczas bierze w nim udział 11 osób, lecz jeszcze będą uwzględnione zgłoszenia we wtorek 15 bm. Później lista biorących
udział w turnieju będzie bezwzględnie zamknięta. Rozgrywki o mistrzostwo odbywają się we wtorki, czwartki, soboty i niedziele
o godz. 8-ej wieczorem w „Eldorado”.
- 18 lutego 1927 – K.S. „Sarmacja”– zebranie członków zarządu w domu u prezesa.

W ogródkach parku miejskiego szachiści często przychodzili aby pograć w szachy

1954 rok 

Symultana rozegrana dnia 12.02.1954 r. w świetlicy dla podróżnych na dworcu głównym w Poznaniu  z mistrzem szachowym Bogdanem Pietrusiakiem,  w którym uczestniczyło 12 szachistów. Mistrz  wygrał 8 partii i jedną zremisował. W symultanie uczestniczył szachista z Kościana  Bolesław Szymanowski. 
- Grześkowiak Wacław  1:0, - Stefański Kazimierz  1-0 ,- Przybylczak Zdzisław  0-1 ,- Robczyński Czesław  0-1 ,- Szymanowski Bolesław 1:0 / Kościan /,- Paczkowski Jerzy 1-0 , - Kmiechowiak Bronisław  remis,  Baszczyński Lech   1-0, - Rajewski Emil  1:0, - Melcer Tadeusz  0-1, - Romanik Roman 1-0 ,- Buda Janina 1-0  (30)
Kolejna symultana mistrza Pietrusiaka z udziałem szachisty z Kościana została rozegrana w dniu 6.03.1954 r. Mistrz Pietrusiak osiągnął wynik 6,5:3,5. Wyniki na szachownicach :
Jan Karczewski 1-0, Wojnicka Bożena remis , Baszczyński Lech 1-0 , Witold Pac 1-0, Edmund Dawidowski 1-0, Stefan Musiał 0-1 , Stefański Kazimierz  0-1, Szymanowski Bolesław 1-0 / Kościan /, Józef Karmiński 0-1, Tadeusz Melcer 1-0 (30)
 W dniu 13.02.1954 w świetlicy dworcowej na dworcu Głównym w Poznaniu został rozegrany mecz towarzyski z Kołem Sportowym w którym startował Bolesław Szymanowski.
Wyniki na szachownicach :
1. Pietrusiak Bogdan- Karczewski Jan 1-0
2. Zieliński Tadeusz - Karczewski Andrzej 1-0
3.
-W turnieju j Open najlepszym był  Roman Frąckowiak, który wygrał wszystkie partie gromadząc 5 pkt z pięciu partii.
Drugie miejsce zajął Bolesław Jędrzejak . Wyniki w tabeli.